Trafik yönetim uygulamaları trafikteki araç sayısının artmasıyla gün geçtikçe daha da farklı fikirlere ihtiyaç duymaktadır. Trafikte kamu huzuru, güven ve seyahat süresinin kısaltılması trafik yönetiminin önceliklerindendir. Gerçekleştirilen çeşitli ar-ge faaliyetleri ile kara yollarının araçlar tarafından optimize bir şekilde kullanılması hedeflenmektedir. Bu faaliyetler ile trafikte bekleme süresinin azaltılması, trafikteki araçların özellikle kavşak gibi araç trafiğinin yoğunlaşma alanlarındaki anlık egzoz emisyon salınımının azaltılması, trafik kazası oluşma olasılığının minimuma indirilmesi ve sürücülerin kurallara uymasının kendisinin ve çevrenin faydasına olacağı yönünde psikolojik olarak etkilendirilmesi temel ilkelerdir.
Özellikle günün farklı zaman aralıklarında araç trafiğinin yoğunlaştığı bölgelerde trafik yönetimi uygulamalarında günümüzde statik(durağan) sistemler yerini yolların çeşitli noktalarına yerleştirilen kamera veya farklı nitelikteki sensörler yardımıyla dinamik olarak yapılan ölçüm ve istatistikler ile sürekli kendini düzenleyen akıllı yönetim sistemlerine bırakmaktadır.
Trafik yönetim uygulamalarından biri olan yeşil dalga uygulaması ile kavşaklar arasındaki mesafe göz önünde bulundurularak araçların belirlenen hız koridorunda duraklamadan seyahat etmeleri amaçlanmaktadır. Kavşaklarda farklı yönlerde ilerlemekte olan araç yoğunluğunun istatistiksel ölçümü yapılarak kontrol sistemlerinden olan ışıklı trafik işaret cihazlarının sürelerinin değişimi gerçekleştirilir. Ana yollardaki trafik kazası veya başka sebeplerle oluşan yoğunluğun bu trafiğe henüz katılmamış ve bu yol yerine alternatif yolları kullanmalarını sağlamak amacıyla LED’li mesaj uyarı sistemleri ile sürücülerin yönlendirilmesi sağlanmaktadır. Ayrıca yük taşıyan araçların ağırlık ve yükseklik ölçümlerinin araçlar durdurulmadan yine sensörler yardımıyla ölçümlerinin sağlanıp aracın bilgisinin yetkililere aktarımı sağlanmakta ve sürücüsünün yol üzerindeki video mesaj sistemleri vasıtasıyla bilgilendirilmesi de akıllı trafik yönetim sistemlerine örnek olarak verilebilir.
Büyük şehirlerde trafikteki araçların yoğunlaşmasının sebebi genelde kavşaklar olmaktadır. Bunu önlemek amacıyla ilk olarak Nikola Tesla şirketi tarafından 1965’te Hırvatistan’da Braće Kavurića Street. ‘te uygulanmıştır. Günümüzde trafikte yeşil dalga sistemi bisiklet ve motorlu araçlar için ayrı ayrı düzenlenerek mikroişlemci temelli kavşak kontrol cihazları üzerinden yapılmaktadır. Yeşil dalganın olduğu şehrin işlek noktalarında sürücüler levhalar vasıtasıyla uyarılarak sabit istenilen hız ile gitmeleri amaçlanmaktadır. Çoğu zaman da sürücülerin bu uygulamanın yapıldığının farkına geç varmasından dolayı araç yoğunluk yine oluşabilmekte ve yeşil dalga uygulamasına uyan sürücüler dahi kavşaktaki araç yoğunluğundan dolayı dur-kalk gecikme süresi sebebiyle hızlarını düşürmeye mecbur kalmaktadırlar. Bu sebeple çoğu yerde yeşil dalga sistemi istenildiği gibi uygulanamaz.
Araç trafiği bir noktada yoğunlaşmaya başladığında bu yoğunluk bir dalga gibi yayılarak ilk yoğunlaşma noktasından daha da önceki mesafelere kadar yayılır. Böylece uygulanan yeşil dalga gibi sistemler istenildiği gibi çalışmayacaktır. Şekil-3’te bu duraklamanın sebep olduğu dalganın nasıl daha da gerilere gittiği görülmektedir.
Şekil-1
Yeşil dalga sisteminin sürücüler tarafından fark edilmesini kolaylaştırmak, şehrin sadece birkaç noktası yerine tüm işlek noktalarda uygulanmasını sağlamak ve trafik yönetimine bir inovasyon katma amacı üzerine kılavuzlu yeşil dalga uygulaması proje çalışmasını trafik yönetimine farklı bir boyut getirmektedir. Yeşil dalga uygulaması yapılan yol üzerine belirli aralıklarla yerleştirilen kırmızı ve yeşil renge sahip LED’li butonlar ile sürücüler yeşil dalga uygulamasının yapıldığını daha rahat anlayacak ve kavşaktaki trafik sinyal lambalarında o anda hangi ışığın yandığını görmeden hangi hızı takip ederse yeşil dalga kuralına uyacaklarını yoldaki ışıklı butonlara bakarak görebilmektedirler. Yere yerleştirilecek butonlar solar şarj özellikli kırmızı ve yeşil LED’ler ile yere gömülü ve yola uygun açıda yerleştirilen lens ile kullanılmaktadır. Kırmızı renk için 615nm – 630nm, yeşil renk için 500nm – 510nm dalgaboyu aralığında ve ışık şiddeti uluslararası standartlara uygun ve trafik güvenliği gözetilerek yapılması gerekmektedir.
Yeşil dalga uygulamasında kavşaklar arası zamanlama önemlidir bu sebeple sistemin kontrolü merkezi bilgisayar ya da kavşaklardaki kontrol cihazlarına saat bilgi senkronizasyonunu sağlayan GPS alıcıları yardımıyla gerçekleştirilir.
Trafik sinyal lambalarının planlaması kavşak kontrol cihazları üzerinden Şekil-2’deki gibi bir arayüz üzerinden gerçekleştirilmektedir.
Şekil-2
Şekil-3’te Kılavuzlu yeşil dalga uygulaması için yola yerleştirilen yol butonları ile oluşturulan kılavuz görülmektedir. Yol butonlarının her biri 0.3W güç tüketimine sahip ve ister solar şarj özellikli istenirse de belli bir alandaki tüm butonlar ac-dc driver kullanılarak beslenebilir niteliktedir. Butonlar da yanan kırmızı veya yeşil süresi kavşak kontrol cihazı üzerinden alınan sürelere göre güncellenerek kavşaktaki trafik sinyal lambalarına uyumlu olması sağlanır.
Şekil-3
Sistemin çalışma prensibi şu şekilde özetlenebilir; Kavşaktaki trafik sinyal lambalarında kırmızı(dur), yeşil(geç) sinyalleri yol üzerine yerleştirilmiş Şekil-4’te gösterilen yol butonlarının birbirleriyle kablolu veya kablosuz data iletişimi sağlanarak gerçekleştirilir. Kavşakta bu sisteme bağlı olarak yaşanabilecek olası trafik kazalarını önlemek amacıyla ise kavşakta yanan yeşil uyarı sinyalinin sonlarına doğru sürücülerin hızlarını azaltması amacıyla bir güvenlik süresi konulur. Yani kavşakta trafik sinyal lambaları yeşilken kavşağa en yakın butonlar kırmızı yapılır. Böylece geç kalan veya yeşil dalga aralığına giremeyen sürücünün hızlanarak geçmesi önlenecektir.
Şekil-4
Şekil-5’te Türkiye’de 2005-2014 yılları arasında Emniyet Genel Müdürlüğü ve Jandarma Genel Komutanlığı trafik kaza verilerine göre meydana gelen trafik kazaları ve 1990-2009 yılları arasındaki karayolu emisyon istatistikleri verilmiştir. Bu istatistiklere ek olarak 2014 yılında Kırmızı Işık veya Görevlinin Dur İşaretine Uymama ihlali sonucunda 3188’i yerleşim yeri içinde 257 si yerleşim yeri dışında toplam 3445 kaza meydana gelmiştir. Emisyon istatistiğinde görüldüğü gibi araç sayısının artışına paralel olarak emisyon değerleri de artmaktadır. Bu artış grafiğinin mümkün olduğu kadar azaltılması için araçların en çok emisyon salınımı yapılan toplu halde boşta çalışma, ivmelenme, hız kesme ve dur-kalk sıklığının azaltılması gerekmektedir.
| YILI | KAZA SAYISI | ÖLÜ SAYISI | YARALI SAYISI |
| 2005 | 620.789 | 4.505 | 154.086 |
| 2006 | 728.755 | 4.633 | 169.080 |
| 2007 | 825.561 | 5.007 | 189.057 |
| 2008 | 950.120 | 4.236 | 184.468 |
| 2009 | 1.053.346 | 4.324 | 201.380 |
| 2010 | 1.104.388 | 4.045 | 211.496 |
| 2011 | 1.228.928 | 3.835 | 238.074 |
| 2012 | 1.296.634 | 3.750 | 268.079 |
| 2013 | 1.207.354 | 3.685 | 274.829 |
| 2014 | 1.199.010 | 3.524 | 285.059 |
Şekil-5
Birinci önceliğin trafik güvenliği olduğu kılavuzlu yeşil dalga uygulaması ile sürücüler zamanla bilinçlenerek şehir içi trafik kazalarında büyük oranda azalma beklenmektedir. Şekil-6’da İstanbul şehir trafiği karakterize edilmek amacıyla oluşturulan test sonucu bulunmaktadır. Bu test yapılırken aynı araçlar üzerinde farklı gün ve saatlerde deneyler tekrarlanmıştır. Çevrim mesafesi 8.61 km, süresi 1003 sn’dir. Çevrim boyunca ulaşılan maksimum hız 78km/sa iken ortalama hız ise 30.9 km/sa olarak ölçülmüştür. Yeşil dalga uygulamasının amaçlarından bir diğeri olan emisyon düşümü ve şehir içi ortalama hızın arttırılarak seyahat süresinin kısaltılması da kılavuzlu yeşil dalga ile gerçekleşmektedir.
Şekil-6
Nuri Yunus Kocadağ
Elektrik-Elektronik Mühendisi
Asya Trafik A.Ş.
